Ảnh hưởng của tia X lên thai nghén
Năm 1936, người ta sử dụng tia X để gây sẩy thai. Sau đó phương pháp này đã bị bỏ rơi vì hiệu quả không cao. Đã từ lâu người ta biết tia X gây ra các dị dạng cho thai.
Ảnh hưởng của tia X lên thai nghén có thể chia ra 3 loại:
Gây dị dạng ngay tức thì.
Gây ra các bệnh cho trẻ như ung thư, bệnh bạch cầu.
Gây đột biến thể nhiễm sắc.
Mức độ ảnh hưởng của tia X lên thai nghén phụ thuộc vào hai yếu tố sau:
Tuổi thai khi bị tác động bởi tia X.
Liều lượng tia X mà thai nhận được.
Tác động của tia X tuỳ theo tuồi thai
Người ta chia ra 3 giai đoạn khác nhau: giai đoạn từ khi thụ thai đến lúc làm tổ, giai đoạn sắp xếp tổ chức và giai đoạn hoàn chỉnh tổ chức.
Giai đoạn từ lúc thụ thai đến khi làm tổ: tuyệt đại đa số trường hợp là thai bị chết. Rất hiếm khi tia X có thể gây ra các dị dạng lớn của hệ thần kinh trung ương. Không thể xác định được ngưỡng của liều gây bệnh.
Giai đoạn sắp xếp tổ chức: giai đoạn này có thể kéo dài đến 12 tuần tính theo ngày đầu của kỳ kinh cuối. Đây là giai đoạn đầy kịch tính, thai vô cùng nhạy cảm với tia X, bởi vì các cơ quan đang được hình thành, các tế bào nhân lên rất nhanh chóng. Trong giai đoạn này, một liều lượng nhỏ tia X có thể gây ra nhiều dị dạng ở hệ thống thần kinh trung ương, ở mắt, ở bộ phận xương, ở cơ quan sinh dục, tim mạch. Thai có thể bị chết trong 1/3 số trường hợp.
Giai đoạn hoàn thành tổ chức: tia X không còn gây ra dị dạng lớn, nhưng có thể gây ra thiểu năng tinh thần, rối loạn hành vi, gây đột biến nhiễm sắc thể, nhất là ở tế bào mầm sinh dục gây ảnh hưởng cho thế hệ sau. Ngoài ra còn có thế gây ra các bệnh sau này cho trẻ như ung thư, leucemi.
Tác động của tia X tuỳ theo liều lượng
Nguy cơ gây dị dạng: trên 50 Rad chắc chắn gây dị dạng. Dưới 5 Rad hầu như không có nguy cơ gây dị dạng. Với cùng một liều tia X, nguy cơ dị dạng càng lớn khi tuối thai càng bé.
Một nghiên cứu gần đây cho thấy với một liều thấp 0,2 Rad (hay 200 mRad) làm tỉ lệ ung thư sau này tăng lên 50%, với liều 3 Rad làm tỉ lệ ung thư máu tăng gấp đôi.
Lượng tia X thai nhận được khi áp dụng X quang chẩn đoán
Thai không nằm trong trường chiếu tia xạ
Trong trường hợp này, thai nhận một lượng tia X ít hơn khoảng 100 lần so với trường hợp thai nằm trong trường chiếu xạ.
Chụp Xquang ở vùng sọ, cột sống cổ, chi có tấm chắn bụng ước tính thai sẽ nhận dưới 10 mRad cho mỗi phim, trừ chụp đùi, thai có thể nhận 100 mRad cho mỗi phim. Chụp tim phổi, thai có thể nhận từ 5-25 mRad. Thai to sẽ nhận nhiều hơn vì khi đó thai đã nằm cao lên hơn.
Tóm lại khi thai không nằm trong trường chiếu xạ và bụng được bảo vệ bằng tấm chắn thì lượng tia X mà thai nhận được có thê bỏ qua.
Thai nằm trong trường chiếu tia xạ
Thai sẽ nhận một lượng tia X rất lớn, càng tăng lên nếu chụp càng nhiều phim. Mỗi phim chụp có thể làm cho thai nhận từ 100 – 400 mRad. Chụp tử cung vòi trứng làm cho thai nhận tia X nhiều nhất.
Nếu dùng đồng vị phóng xạ với mục đích chẩn đoán hay để điều trị, thai nhận 50 mRad với điều kiện thời gian bán huỷ dưới 10 ngày.
|
Phương pháp chẩn đoán Xquang |
Trung bình |
Tối thiểu |
Tối đa |
|
Chụp tử cung – vòi trứng Chụp đo khung chậu Chụp bụng không chuẩn bị UIV Chụp khung đại tràng Chụp háng, đầu trên xương đùi Chụp cột sống thắt lưng Chụp vú Chụp cẳt lớp bụng và khung chậu |
1270 620 300 590 870 240 410 < 20 1670 |
200 160 110 50 20 53 20 |
6700 4000 1600 4000 9200 1000 2900 |
Chú thích: 1 Gy = 1 Gray = 100Rad
1 cóy = 0,01 Gy = 1 Rad
1 Rad = 100mRad
Thái độ xử trí đối vối một thai phụ bị chiếu xạ
Nếu thai phụ đã có con, chúng ta nên khuyên đình chỉ thai nghén.
Nếu thai phụ chưa có con, rất mong con, thì chúng ta phải căn cứ vào nhiều yếu tố đế có quyết định:
Tuổi thai khi đến khám.
Tuổi thai khi bị chiếu tia xạ.
Liều lượng tia xạ bị chiếu.
Đối với thai dưới 12 tuần, thủ thuật đình chỉ thai nghén tương đối dễ dùng. Nếu liêu chiêu tia xạ từ 1,5 Rad trở lên, chỉ định đình chỉ thai nghén là bắt buộc.
Đôi với thai trên 12 tuân, liêu chiếu tia xạ từ 5 Rad trở lên thì bắt buộc phải đình chỉ thai nghén.
Đê đê phòng nguy cơ chiếu xạ cho thai, tất cả các thăm khám Xquang đều phải thực hiện trong 10 ngày đầu của vòng kinh cho tất cả phụ nữ đang ở trong độ tuổi sinh đẻ, trừ trường hợp cấp cứu.
